Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος πατέρας της Πολεοδομίας

Γεννήθηκε το 498 π.Χ. και πέθανε το 408 π.Χ. και ήταν γιος του Ευρυφώντα.

Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος ήταν Φυσικός, Μαθηματικός, Μετεωρολόγος Φιλόσοφος και καινοτόμος αρχιτέκτονας –πολεοδόμος της κλασικής περιόδου (5ος αι. π. Χ. ). Οι ιδέες του στην πολεοδομία συνοψίζουν όλη την προηγούμενη εμπειρία στον τομέα αυτό θεωρείται δε ως ο πατέρας της πολεοδομίας.

Είναι ο πρώτος που συνέλαβε “την πόλεων διαίρεσιν”, δηλαδή την αξία ενός απλού χωροταξικού σχεδίου, που δίνει ικανοποιητικές λύσεις στις λειτουργικές ανάγκες των πόλεων. Σπούδασε αρχιτεκτονική και αστρονομία.

Εκπόνησε σχέδια ελληνικών αποικιών που είχαν τάξη και κανονικότητα, σε αντίθεση με τον συγκεχυμένο τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονταν οι πόλεις μέχρι εκείνη την εποχή, ακόμα και η Αθήνα. Θεωρείται επίσης ο εισηγητής της ιδέας ότι ένα σχέδιο πόλεως μπορεί να ενσωματώνει μια λογική κοινωνική διάταξη.

Το έργο του Ιππόδαμου περιλαμβάνει την “Πολεοδομική Μελέτη Πειραιώς”, την “Ιπποδάμειο Αγορά Πειραιώς”, τη “Ρυμοτομική Μελέτη των Θουρίων”, την “Πολεοδομική Μελέτη της Ρόδου”.

Είναι πιθανό το 479 π.Χ., όταν ξαναχτίστηκε η Μίλητος, να παρακολούθησε τα έργα και ίσως εργάστηκε σε αυτά σαν μαθητευόμενος αρχιτέκτων.

Το 460 π.Χ., όταν είχε ήδη γίνει γνωστός, ο Περικλής του ανέθεσε την εκπόνηση της πολεοδομικής μελέτης του Πειραιώς και την επίβλεψη της κατασκευής.

Η “Πολεοδομική Μελέτη Πειραιώς” του Ιππόδαμου αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις πόλεις της κλασσικής εποχής.

Η “Πολεοδομική Μελέτη Πειραιώς” αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις πόλεις της κλασσικής εποχής. Κατασκευάστηκαν “γειτονιές”, μικρές ομάδες σπιτιών σε οικόπεδα των 240 τ.μ. για κάθε σπίτι. Τα σπίτια έγιναν σε σειρά με μεσοτοιχία και προσανατολισμό προς νότο.

Όπως έδειξαν οι ανασκαφές, ήσαν κατοικίες για τους ελεύθερους πολίτες.

Κάθε σπίτι ήταν διώροφη μονοκατοικία με καθημερινό, κουζίνα, ξενώνα και αυλή.

Σώζεται η περιγραφή του Αριστοτέλη: “Ιππόδαμος εύρε την των πόλεων διαίρεσιν και τον Πειραιά κατέτεμε”.

Η “Ιπποδάμειος Αγορά του Πειραιά” λεγόταν και “Αγορά των Δημοτών”.Κατασκευάστηκε μεταξύ του λόφου της Μουνιχίας (της σημερινής Καστέλλας) και της βόρειας πλευράς του λιμένα Ζέας. Το 1882 βρέθηκε μια μεγάλη επιγραφή: “Συγγραφή Υποχρεώσεων της εν Ζέα σκευοθήκης του Φίλωνος” που αναφέρει τη θέση της Ιπποδαμείου αγοράς. Στην αγορά αυτή έφθαναν τα εμπορεύματα από το εξωτερικό, αφού πληρωνόταν “τέλος εκτελωνισμού” ίσο με το 1/50 της αξίας τους.

Η “ρυμοτομική μελέτη της πόλης των Θουρίων” στην Κάτω Ιταλία έγινε το 444 π.Χ. έχοντας ακολουθήσει την σχετική αποστολή αποικισμού.

Η νέα πόλη κτίστηκε κοντά στη Σύβαρη, στον κόλπο του Τάραντα, που είχε καταστραφεί το 510 π.Χ. Ο Ησύχιος αναφέρει: “…. διελόμενος την πόλιν κατά μεν το μήκος εις πλατείας τέσσαρας, κατά δε το πλάτος εις τρεις”.

Στη συνέχεια έζησε επί χρόνια στην Αθήνα.

Η “πολεοδομική μελέτη της Ρόδου” έγινε το 408 π.Χ. Ο Στράβων αναφέρει τη Ρόδο:“Η δε νυν πόλις εκτίσθη κατά τα Πελοππονησιακά υπό του αυτού αρχιτέκτονος, ως φάσιν, υφ΄ ου και ο Πειραιεύς”.

Το σύστημα ρυμοτομίας του Ιππόδαμου εφαρμόστηκε αργότερα και σε άλλες πόλεις, όπως απέδειξαν ανασκαφές στην Κασσώπη, Πριήνη, Ολυνθο και Αλεξάνδρεια. Το σύστημα αυτό βασιζόταν στη χάραξη παράλληλων δρόμων, που τέμνονται κάθετα, ώστε να δημιουργούνται οικοδομικά τετράγωνα και κανονικές πλατείες και ονομάστηκε “Ιπποδάμειος νέμεσις”.

Τα οικοδομικά τετράγωνα είχαν χαραχθεί με ακρίβεια και χωρίστηκαν σε οικόπεδα ίσου εμβαδού. Οι δρόμοι ήταν ευθύγραμμοι και ευρείς και οι πλατείες ευρύχωρες. Οι θέσεις των διοικητικών κτιρίων, των ναών και των κατοικιών ήταν καθορισμένες με ακρίβεια.

Οι κατοικίες είχαν είσοδο από τον Νότο με τέτοια διάταξη να έχουν ήλιο το χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι.

Για να εξασφαλίσει την υγιεινή λειτουργία των πόλεων ο Ιππόδαμος σχεδίαζε την υδροδότησή τους, φρόντιζε να εφοδιάζονται με άφθονο νερό έτσι λοιπόν η πόλη περιείχε επίσης προηγμένες για την εποχή δεξαμενές υδάτων, που η κατασκευή τους στηρίζεται στον μαθηματικό τύπο αχ² + βχ + γ = 0, (είχαν τη μορφή «παραβολοειδούς εκ περιστροφής», επινόηση που προϋποθέτει σοβαρές γνώσεις μαθηματικών και τεράστια εμπειρία), με φρεάτια περισυλλογής ομβρίων υδάτων καθώς και αποχετευτικών συστημάτων.

Πρόβλεψε κλίσεις στους δρόμους για την απομάκρυνση των νερών της βροχής. Τοποθετούσε τους ναούς και τα δημόσια κτίρια σε περίβλεπτες και οχυρές θέσεις, ώστε να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και να εξασφαλίζεται η άμυνά τους.

Κατά τον Ιππόδαμο η ιδανική πόλη πρέπει να έχει 10.000 άνδρες κατοίκους, που με τον ανάλογο αριθμό γυναικών, παιδιών, δούλων και ξένων θα φτάνει τους 50.000 κατοίκους. Μελετώντας τα προβλήματα λειτουργίας των πόλεων διαπίστωσε ότι ήσαν συνδεδεμένα με το πολιτειακό σύστημα διοίκησης. Χώρισε τους πολίτες σε τρεις τάξεις: γεωργούς, τεχνίτες και πολεμιστές. Διαίρεσε τη γή σε τρεις μορφές ιδιοκτησίας:ιερή, δημόσια και ιδιωτική.

Ολοι οι άρχοντες της πόλης θα πρέπει να είναι εκλεγμένοι.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο Ιππόδαμος: “…. πρώτος των μη πολιτευομένων επεχείρησε να είπη τι περί της αρίστης πολιτείας, διαιρέσας την μυρίανδρον τω πλήθει πόλιν εις τρία μέρη, ήτοι το περιλαμβάνον τους τεχνίτας, το τους γεωργούς και το προπολεμούν και τα όπλα έχον. Την χώραν εις την ιεράν, την δημοσίαν και την ιδίαν…”.

Αν και δεν ασχολήθηκε με την πολιτική, ο Ιππόδαμος μελέτησε τα πολιτειακά προβλήματα. Του αποδίδονται τα συγγράμματα: “Περί Πολιτείας” και “Περί Ευδαιμονίας”. Και από τα δύο σώζονται αποσπάσματα στο έργο του Στοβαίου. Το έργο του “Πυθαγορίζουσαι Θεωρίαι” σχολίασε και κατέκρινε ότι είναι ουτοπικός ο Αριστοτέλης.

Ο τίτλος του έργου ενισχύει την άποψη των Πυθαγορείων, ότι ο Ιππόδαμος ήταν οπαδός τους.

Το «διαμαντένιο πλέγμα» που επινόησε ήταν μια σειρά από ευρείες και ευθείες οδούς που τέμνονταν σε γωνίες 45 και 135 μοιρών.

Η Μίλητος μας παρέχει το αρχετυπικό Ιπποδάμειο σχέδιο, βάσει του οποίου ξαναχτίστηκε το 479 π.Χ. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του σχεδίου είναι η εκτεταμένη κεντρική περιοχή, που με μακροχρόνια πρόβλεψη, κρατήθηκε ελεύθερη για να αναπτυχθεί ως δημόσιο κέντρο, η γνωστή «αγορά». Γύρω από αυτή την κεντρική περιοχή αναπτύσσονταν τα οικοδομικά τετράγωνα των περιοχών κατοικίας, οργανωμένα σε ένα ορθογώνιο δίκτυο δρόμων, χωρίς να λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη το τοπογραφικό ανάγλυφο.

Από τον Ιππόδαμο προήλθε και η πρώτη εισήγηση για την έννοια του Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας, πρότεινε ότι η κοινωνία θα έπρεπε να ανταμείβει τους ανθρώπους που δημιουργούσαν πράγματα χρήσιμα για αυτή.

Ο Αριστοτέλης επέκρινε την πρακτική και χρησιμοθηρική προσέγγιση του Ιπποδάμου και υπέδειξε ότι με την ανταμοιβή των ανθρώπων για να κάνουν καλό, τα άτομα θα το κάνουν για δικό τους όφελος πρώτιστα και όχι τόσο για την ωφέλεια της πολιτείας.

Τον Ιππόδαμο αναφέρουν στα έργα τους οι Αριστοτέλης, Στοβαίος, Στράβων, Ησύχιος Φώτιος και Θεανώ.